სტრესი ადამიანის ფიზიოლოგიური და ფსიქოლოგიური რეაქციაა ნებისმიერი საფრთხის, წნეხის ან ცვლილების საპასუხოდ. ორგანიზმში სტრესზე რეაგირებას არეგულირებს ჰორმონი კორტიზოლი, რომელიც უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს გადარჩენის მექანიზმში.

რა არის კორტიზოლი?

კორტიზოლი არის გლუკოკორტიკოიდული ჰორმონი, რომელსაც გამოიმუშავებს თირკმელზედა ჯირკვლის ქერქი. ის არეგულირებს მრავალ პროცესს:

• ენერგიის მობილიზაციას, გლუკოზის დონის ამაღლებით
• სისხლის წნევის კონტროლს
• შეშუპებისა და ანთების შემცირებას
• იმუნური რეაქციების დათრგუნვას, რაც ხანგრძლივი სტრესის პირობებში შესაძლოა საზიანოც გახდეს

კორტიზოლი კატასტროფის დროს

კატასტროფის პირობებში (სტიქიური უბედურება, ავტოავარია, ომი, ტერორისტული აქტი და სხვა) ადამიანი ხვდება ძლიერ სტრესულ მდგომარეობაში. ამ დროს ჰორმონალური სისტემა მყისიერად აქტიურდება და გამოყოფს დიდ რაოდენობით კორტიზოლს. ამას თან სდევს:

• გადარჩენის რეჟიმის ჩართვა ("fight or flight")
• შეპყრობილი ფიქრები, შფოთვა ან პანიკა
• გონებრივი კონცენტრაციის გაძლიერება ან პირიქით — დაბნეულობა
• ფიზიკური სიმპტომები — გულისცემა, ოფლიანობა, კუნთების დაჭიმულობა

ხანგრძლივი ზეგავლენა

თუ სტრესული მდგომარეობა გახანგრძლივდება, მაღალი კორტიზოლის დონე უკვე აღარ არის დამცავი და შეიძლება გამოიწვიოს:

• შფოთვა, დეპრესია
• იმუნური სისტემის დაქვეითება
• მეხსიერებისა და კონცენტრაციის პრობლემები
• შაქრიანი დიაბეტის ან არტერიული ჰიპერტენზიის რისკი

კატასტროფის დახმარების მნიშვნელობა

კატასტროფის სიტუაციებში სწრაფი და კოორდინირებული სამედიცინო და ფსიქოლოგიური დახმარება ამცირებს კორტიზოლის მავნე ზეგავლენას. მნიშვნელოვანია:

• გადაუდებელი სამედიცინო დახმარება
• ფსიქოლოგიური პირველადი დახმარება (PFA)
• სტრესის მართვის ტექნიკების დანერგვა — სუნთქვის ვარჯიში, რელაქსაცია
• დაზარალებულების მონიტორინგი რამდენიმე კვირის განმავლობაში

დასკვნა

კორტიზოლი შეიძლება იყოს გადარჩენისას მეგობარი ან გრძელვადიანი პერსპექტივაში საფრთხე — ყველაფერი დამოკიდებულია სტრესის ხანგრძლივობასა და ინდივიდუალურ  რეაგირებაზე. კატასტროფის მართვის სერვისებში კორტიზოლის მექანიზმების ცოდნა აუცილებელია, როგორც ექიმებისთვის, ისე ფსიქოლოგებისთვის და გადაუდებელი დახმარების თანამშრომლებისთვის.

მეცნიერული წყაროები:

1.     McEwen, B. S. (2007). Physiology and neurobiology of stress and adaptation: Central role of the brain. Physiological Reviews, 87(3), 873–904.

2.     Sapolsky, R. M., Romero, L. M., & Munck, A. U. (2000). How do glucocorticoids influence stress responses? Integrating permissive, suppressive, stimulatory, and preparative actions. Endocrine Reviews, 21(1), 55–89.

3.     Yehuda, R. (2002). Post-traumatic stress disorder. New England Journal of Medicine, 346(2), 108–114.

4.     Lupien, S. J., et al. (2009). Effects of stress throughout the lifespan on the brain, behaviour and cognition. Nature Reviews Neuroscience, 10(6), 434–445.